Podcast Herzeelse Gidsen: Het verhaal van pastoor van Volxem, pastoor te Sint-Lievens-Esse van 1778 tot 1798.

Re-enact van de arrestatie van Pastoor Van Volxem ©Die Bronne, 2007

Met ons programma op Radio Star en deze website zetten we de troeven van onze eigen gemeente graag in de verf. Of beter: de nieuwbakken lading Herzeelse gidsen doet dat voor ons. Ze vertellen met veel enthousiasme en kennis van zaken over onze Herzeelse pareltjes. Magda De Leeuw vertelt ons het verhaal van pastoor Van Volxem uit Sint-Lievens-Esse

De kerk- en de priestervervolging door de Franse bezetter nam op het einde van de 18^de eeuw onrustwekkende vormen aan. Een openbaar verzet van de bevolking, veroorzaakt door de invoering van een verplichte militaire dienst en door de verhoging van de belastingen, resulteerde in de Boerenkrijg. In 1798 werden de priesters verplicht de "eed van trouw" te zweren aan de Republiek. Maar niet elke geestelijke gaf gevolg aan deze "goddeloze" oproep. Op gevaar af aangehouden te worden, celebreerden zij in het geheim de misviering in schuren of stallen, in goed afgesloten herenhuizen of op andere plaatsen waar men kon onderduiken. Er werd jacht gemaakt op "ontrouwe priesters" waarvan honderden werden aangehouden en weggevoerd.

Eén van hen was pastoor Frans-Jozef Van Volxem van Sint-Lievens-Esse. Hij werd te Brussel geboren in 1744. In 1778 benoemde kardinaal Frankenberg hem tot pastoor van Sint-Lievens-Esse. Gedurende 20 jaar bestuurde pastoor Van Volxem zijn parochie en onder zijn priesterschap werd de nieuwbouw van de kerk van Esse voltooid. Van Volxem stond bekend als een zeer nauwkeurig man, niet van de gemakkelijkste, want zijn onderpastoors bleven nooit lang. En niets of niemand kon hem zijn geloof laten afzweren. Dit had treurige gevolgen, want bij decreet van 2 februari 1798, ondertekend door Barras, werd pastoor Van Volxem veroordeeld tot ballingschap naar Frans-Guyana in Zuid-Amerika.

(lees verder onder de foto)

Gedenkplaat pastoor Van Volxem ©Magda De Leeuw

Bekijk ook eens de gedenkplaat vooraan in de kerk aan de kant van het Onze-Lieve-Vrouw altaar. Deze werd daar aangebracht op initiatief van pastoor Constant Remes ter nagedachtenis van pastoor Van Volxem. In enkele woorden wordt er verduidelijkt welke betekenis deze pastoor had voor de parochianen van Esse.
Hij was 20 jaren waekzamen herder dezer parochie, vader der armen, ’t voorbeeld van allen. Door zijne zorg is deze kerk gebouwd. Om ’t weygeren van eenen ongeoorloofden eed, gebannen na de Cayenne, is hij daer in ellenden, getrouw aen zijnen God gestorven, den 18 november 1798.
VIRO FORTI PASTORIQUE SUO FACIENDUM CURAVERUNT PAROCHIANI

Slechts enkele dagen later kwamen gendarmen hem in hechtenis nemen, maar de verbolgen parochianen troepten samen op het dorpsplein om hun pastoor te ontzetten en zelfs met geweld te bevrijden. De pastoor zelf verzocht hen kalm te blijven en bedaarde de gemoederen met de belofte dat hij weldra naar Esse zou terugkeren. Het lot besliste er anders over, de Essenaren zouden hun pastoor nooit meer terugzien.

Hij werd weggeleid naar de gevangenis van het "Rasphuis" in Gent. Daar verbleef hij tot 5 april 1798 samen met de pastoor van Zwijndrecht. Daarna werden ze, met nog andere geestelijken naar Rijsel vervoerd en in de Sint-Pieterstoren opgesloten. Met een gammele kar, bestemd voor het vervoer van dieren, werd hij naar Rochefort gevoerd (een havenstad in West-Frankrijk aan de monding van de Charente), 780 km ver en twee maand onderweg, van gevangenis naar gevangenis. Daarna volgde de inscheping op het fregat “La Bayonnaise”, dat hem op 27 september 1798, naar Cayenne bracht. Maar liefst 67 dagen was hij onderweg, samen met 131 gevangenen en 200 soldaten en matrozen. Eén maand na zijn aankomst in dit tropisch land bezweek Van Volxem door uitputting en ziekte. Hij overleed 's morgens om 7 uur op 18 november 1798.

In 2007 werden in Sint-Lievens-Esse de Livinusfeesten gehouden, deze vinden maar om de 50 jaar plaats. Bij deze editie werd niet gekozen voor de traditionele vorm van een stoet, maar om het publiek op wandel te sturen en aan verschillende haltes te laten stoppen. De feesten droegen als thema “De eeuwige marteling”. Naast enkele haltes waar Livinus als middelpunt stond, waren er nog enkele andere met, om het een beetje oneerbiedig te zeggen, “moderne” martelaren.

Daar was het tafereel met Van Volxem er één van. In de tuin achter het oude burgemeestershuis op het dorp van Esse, bevindt zich een mooi terrein met in het midden een vijver. De plaatselijke toneelvereniging, Die Bronne, zette samen met nog andere acteurs en een ganse schare figuranten de arrestatie van Van Volxem neer. Op het hellend vlak achter de vijver komen uit de verte Franse ruiters te paard met vaandels, en Franse soldaten met trommels en klaroenen, om pastoor Van Volxem mee te nemen. Het was een heel kleurrijk en mooi spektakel en wie de mogelijkheid heeft om de film, die gemaakt is van de Livinusfeesten te bekijken, moet dit zeker eens doen. Als ik aan de voorstelling terugdenk, krijg ik er zowaar nog altijd kippenvel van.

(lees verder onder de foto)

Biechtstoel ©Magda De Leeuw

Heb je even tijd, loop dan ook eens binnen in de kerk van Sint-Lievens-Esse. Deze kerk is alle dagen open. Naast het fraaie kerkmeubilair uit de 17^de en 18^de eeuw, bevindt zich in het koor van de kerk een merkwaardige stoel. Meestal wordt deze omschreven als een biechtstoel voor hardhorigen, maar er is ook een ander verhaal. De armleuningen kunnen omhoog en omlaag geschoven worden. Die armleuningen bestaan uit van die honingraten, die ook in gewone biechtstoelen zitten. Lezers met enkele jaren op de teller, die weten wel wat ik bedoel… Omhoog vormen ze een scheidingswand tussen de biechtvader en biechteling. Bij onraad werden de armleuningen neergelaten en ontstond opnieuw een gewone stoel. Waarschijnlijk werd zo’n biechtstoel ook gebruikt ten tijde van “den beloken tijd”, de tijd van de Franse Revolutie.

Luister hieronder naar de podcast van Magda De Leeuw, gids in Herzele, over pastoor Van Volxem.

7 juni 2021 | Bron: Lokaal Bestuur Herzele, Dienst Cultuur in samenwerking met Radio Star, HelemaalHerzele